Staw kolanowy (łac. articulatio genus) - największy staw ciała człowieka. Jest to staw złożony - łączą się tu kość udowa, piszczel oraz rzepka, tworząc staw udowo-piszczelowy oraz staw udowo-rzepkowy, które otoczone są wspólną torebką stawową. Staw posiada dwie łącznotkankowe łąkotki dopasowujące do siebie powierzchnie stawowe w czasie ruchów. Funkcjonalnie jest to staw zawiasowy, umożliwiający ruchy zginania i prostowania, ale w zgięciu możliwe są również ruchy rotacyjne. Wzmocniony jest więzadłami zewnętrznymi (pobocznymi oraz torebki stawowej) oraz dodatkowo bardzo silnymi więzadłami wewnętrznymi - więzadłem krzyżowym przednim i tylnym.
Staw kolanowy jest narażony na przeciążenia związane z potężną siłą mięśnia czworogłowego uda (ciąg na rzepkę max. 300 kg). W stawie kolanowym łączą się trzy kości: kość udowa, kość piszczelowa i rzepka. Główkę stawu tworzą wypukłe kłykcie kości udowej, natomiast jego panewkę lekko wklęsłe kłykcie kości piszczelowej i powierzchnie stawowe rzepki. Podobnie jak w innych stawach torebka stawowa składa się z dwóch warstw: zewnętrznej błony włóknistej i wewnętrznej błony maziowej. Inaczej niż w innych stawach przbieg obu błon nie jest jednakowy.
Łąkotki (łac. menisci) - dwa elastyczne twory, zbudowane z tkanki chrzęstnej włóknistej leżące pomiędzy kością udową a piszczelową, będące elementami dodatkowymi stawu kolanowego. Wyróżniamy łąkotkę boczną i łąkotkę przyśrodkową, nieco różniące się wielkością. Ich zadanie polega na:
- pogłębieniu i dopasowaniu do siebie powierzchni stawowych stawu kolanowego (pomiędzy kością udową a piszczelą),
- umożliwienie ruchów obrotowych w zgiętym stawie kolanowym, poprzez przesuwanie się ich na powierzchni stawowej górnej kości piszczelowej.
Dzielą staw kolanowy na dwa piętra: górne i dolne. W piętrze górnym (łąkotkowo-udowym) wykonywane są przede wszystkim ruchy zginania i prostowania kolana, natomiast w piętrze dolnym (łąkotkowo-piszczelowym) przede wszystkim ruchy rotacyjne. Na przekroju poprzecznym mają kształt trójkąta prostokątnego, zwróconego podstawą na zewnątrz, zrośniętego z torebką stawową. Powierzchnia przylegająca do kości piszczelowej jest płaska, górna przylegająca do kłykci kości udowej jest wklęsła.
Obie łąkotki ustawione są swoimi rogami do środka powierzchni stawowej, gdzie przytwierdzone są do kości piszczelowej przy pomocy pasm łącznotkankowych. Dodatkowo,od przodu połączone są ze sobą przez więzadło poprzeczne kolana.
Ze względu na duże siły przenoszone przez staw kolanowy jego torebka stawowa wzmocniona jest wieloma więzadłami. Dodatkową stabilizację zapewniają więzadła krzyżowe i więzadła powiązane z łąkotkami, otoczone przez torebkę włóknistą. Z tego względu w stawie kolanowym wyróżnia się więzadła zewnętrzne i więzadła wewnętrzne.
Profilaktyka
Równie ważna jak fizjoterapia jest profilaktyka. Zwracamy szczególną uwagę na stopę i staw biodrowy. Anatomicznie i funkcjonalnie skoordynowana stopa jest podstawą właściwego ustawienia i zabezpieczenia przed urazami skrętnymi stawu kolanowego. Przykładem może być koślawe ustawienie kości piętowej przy lekko do zewnątrz ustawionej stopie które działa na kolano koślawiąco jak również powoduje zwiększenie rotacji wewnętrznej w stawie biodrowym. Następstwem czego jest powiększanie się kąta udowo-piszczelowego oraz pojawienie się składowej bocznego pociągania rzepki. To predysponuje do uszkodzeń więzadła pobocznego piszczelowego, łąkotki przyśrodkowej, więzadła krzyżowego przedniego, chrząstki stawowej, czy zwichnięć rzepki. Dlatego ważnym jest wczesne rozpoczęcie leczenia zachowawczego.
Profilaktyka to także stosowanie właściwie dobranego treningu leczniczego obejmującego ćwiczenia siły i koordynacji, szybkości i wytrzymałości mięśniowej. Istotnym jest dobór obuwia, ewentualnie stosowanie wkładek korygujących jak również dostosowanie aktywności rekreacyjnej odpowiednio dla każdego pacjenta.
Leczenie i rehabilitacja
Skuteczność leczenia pacjentów z dolegliwościami stawu kolanowego zależy od prawidłowo postawionej diagnozy tak aby leczyć przyczyny zaistniałych dolegliwości a nie ich skutki. Dysfunkcje w obrębie stawu kolanowego mogą dotyczyć: więzadeł, chrząstki stawowej, łąkotek, mięśni, torebki stawowej, błony maziowej, zaburzonej równowagi posturalnej, itp.
1.ŚWIEŻY URAZ leczenie zachowawcze/operacyjne
Kiedy dochodzi do uszkodzenia tkanek miękkich zarówno bezpośrednio (makrouraz) jak i pośrednio (mikrourazy) zasady leczenia muszą korespondować z naturalnym procesem gojenia tkanek. Leczenie polega na zapobieganiu i/lub odwracaniu czynników, które mogą opóźnić zdrowienie. Celem jest przywrócenie biomechaniki oraz leczenie tkanek miękkich zgodnie ze stadium na jakim się znajduje proces gojenia. Między 4 a 6 dniem od urazu do około 10 tygodnia fibroblasty prowadzą proces naprawczy wytwarzając tkankę włóknistą. Bardzo ważnym w tym okresie jest rozpoczęcie biernych mobilizacji podłużnych i poprzecznych oraz ćwiczeń, które delikatnie napinają ścięgno/więzadło by doszło do uporządkowanych połączeń nie dopuszczając tym samym do odczynu zlepnego ograniczającego co ma miejsce w leczeniu gipsem. Kolejną rzeczą której musimy przeciwdziałać to fizjologiczne reflektoryczne zahamowanie działania prostowników stawu kolanowego w szczególności głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego uda i wzmocnienie działania zginaczy. Nasze działanie opiera się tu na stopniowo wprowadzanych ćwiczeniach mięśnia czworogłowego uda wspomagająco stosujemy elektrostymulację, stretching grupy kulszowo-goleniowej i mięśnia brzuchatego łydki. Do działań fizjoterapeutycznych dołączamy fizykoterapię a w szczególności krioterapię.
2. HYPERMOBILNOŚĆ (zwiększona ruchomość w stawie)
wynikająca najczęściej z uszkodzenia więzadeł bądź wrodzonej wiotkości).W tym przypadku działania fizjoterapeutyczne sprowadzają się do treningu leczniczego obejmującego ćwiczenia siły i wytrzymałości mięśniowej, ćwiczenia koordynacji nerwowo-mięśniowej, stretchingu.
3. HIPOMOBILNOŚĆ (zmniejszona ruchomość w stawie)
wynikająca m.in. z przykurczu torebki stawowej, zrostów , przykurczu mięśniowego. W zależności od przyczyny hipomobilności stosujemy mobilizacje, manipulacje stawu, mobilizacje tkanek miękkich, techniki powięziowe, relaksację poizometryczną i inne .Po uzyskaniu dobrej ruchomości stawu prowadzimy trening leczniczy (patrz hypermobilność).
4. Dolegliwości bólowe wynikające z zaburzeń równowagi posturalnej prowadzącej do przeciążeń struktur w obrębie stawu kolanowego jak i całej kończyny (chrząstka, tkanki miękkie). Niektóre utrwalone stany nie dają się wyleczyć zachowawczo (np. koślawe kolano) w związku z tym terapię skupiamy na tkankach miękkich które są przeciążane aby wspomóc je w funkcjonowaniu.
